مقام معظم رهبری: «تولید داخلی حتما یکی از کلیدهای نجات کشور از مشکلات اقتصادی است.»

موقعیت استراتژیکی به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران در نقشه تجاری جهان، مهمترین عامل شکل‌گیری منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار در بیش از 30 سال پیش بود و به همین رو، رویکرد کلان منطقه آزاد چابهار در طی دو دهه بر تجارت متمرکز بود. اما از ابتدای دهه 90 و به دنبال رهنمود مقام معظم رهبری مبنی بر حمایت افزون‌تر از تولید ملی، منطقه آزاد چابهار ضمن حفظ کارکردهای تجاری، راه‌اندازی و توسعه واحدهای تولیدی را هم در کانون توجه قرار داد و امروز با گذشت بیش از یک دهه شاهد شکوفایی تولید در چابهار هستیم؛ فرآیندی که در سال پیش‌رو هم ادامه داشته و مویدی است بر بسترسازی منطقه آزاد چابهار برای رشد تولید داخلی و توسعه سرمایه‌گذاری و البته مهار تورم.

***

هموار شدن مسیر رشد تولید در چابهار

به فرموده مقام معظم رهبری (در بیانات نخستین روز از سال 1402) سرمایه‌گذاری امر مهمی است که در کنار تولید اهمیت بالایی دارد. این مهم یعنی تمرکز بر جذب سرمایه‌ و سرمایه‌گذار، همان فاکتور بنیادی است که مسیر رشد تولید در چابهار را هموار کرده و طرح‌‌های بزرگ و اثرگذاری چون پتروشیمی‌ها و طرح‌های فولادی و ... را در چابهار به ثمر رسانده است. 

توسعه سرمايه‌گذاري‌هاي صنعتي در چابهار طي سال‌هاي گذشته همواره معلول دو عامل مهم بوده است: نخست ظرفيت‌هاي ذاتي چابهار و موقعيت استراتژيك سواحل مكران براي توليد و تجارت و سپس تصويرسازي مثبت و اثرگذار سازمان منطقه آزاد كه بستر توسعه سرمايه‌گذاري در چابهار را فراهم آورده است.

تمرکز بر مزیت‌های رقابتی تولید در چابهار

تمركز بر مزيت‌هاي رقابتي عامل ديگر شكوفايي توليد و صنعت در چابهار است؛ سياستي كه سازمان منطقه آزاد چابهار براي توسعه صنايع در چابهار در دستور کار قرار داد. چابهار مزيت‌هاي حمل‌ونقلي، دريا، بندر و سوخت را در اختيار دارد، بازارهاي بزرگي چون افغانستان و پاكستان و آسياي ميانه را در همجواري دارد و از همه مهمتر در نقطه تلاقي محور تجاري شمال - جنوب و شرق - غرب جهان قرار گرفته است. سازمان منطقه آزاد چابهار با تمركر بر اين مزيت‌ها، هدايت سرمايه‌گذاري را در چابهار بر عهده گرفت و بستر توسعه صنايعي را فراهم آورد كه با توليد در چابهار و يا ترانزيت از اين مسير، مزيت رقابتي پيدا مي‌كنند.

دو محور عمده تولید در چابهار

دو دسته عمده توليد در چابهار صورت مي‌گيرد؛ گروه اول توليداتي است كه مواد اوليه آن از خارج از كشور تامين شده و در چابهار فرآوري، صادرات مجدد و يا وارد بازار داخل مي‌شود. برخی مواد غذایی و یا سنگ‌های معدنی که عمدتا از افغانستان و پاکستان تامین می‌شوند، در این گروه جای می‌گیرند، و گروه دوم توليداتي هستند كه مواد اوليه آن به پشتوانه صنايع بزرگ چون پتروشيمي و فولاد در چابهار و يا از ساير نقاط ايران تامين شده و به واسطه انرژي ارزان، قابل توليد و رقابت با محصولات مشابه در بازارهاي جهاني به خصوص همسايگان شرقي است.

تحقق رشد تولید در چابهار با نگاه صادرات

مزيت چابهار در توليد صادراتي است؛ موقعيت جغرافيايي چابهار امكان توليد براي داخل را از چابهار گرفته و مزيت‌هاي آن را در توليد براي صادرات قرار داده است. شايد مهمترين دليل اينكه ظرفيت‌هاي و پتانسيل‌هاي چابهار در حوزه توليد چندان شكوفا نشده اين بوده كه توليدكنندگان براي بازار مصرف خود نگاه به داخل داشته‌اند. فاصله چابهار تا مهمترين كانون جمعيتي ايران كه تهران باشد، نزديك به 2هزار كيلومتر است. اين فاصله به اين معناست كه توليدكننده در چابهار با هيچ توليدكننده داخلي توان رقابت ندارد و نگاه توليد در چابهار بايد به بيرون باشد. در عین حال در جانب شرقي چابهار، در فاصله 700 كيلومتری به كراچي با 20ميليون نفر جمعيت مي‌رسيم؛ بازاري كه علاوه بر جمعیت خود، هاب توزيع كالا براي بازار 213ميليون نفري پاكستان نیز به شمار می‌رود. اين تغيير نگرش و رويكرد، آغاز فصل جديدي در توليد در چابهار شده است.

رشد 20 برابری ارزش تولیدات چابهار طی یک دهه

حال برای جمع‌بندی مباحث طرح شده، باید به صورت مصداقی و عینی بررسی کرد که بازتاب تغییر رویه‌ها و استراتژی‌ها، آیا منجر به رونق تولید در چابهار شده است؟ این پرسش بنیادی را با مقایسه چند مورد اساسی می‌توان پاسخ داد: در نتیجه تغییر رویکرد ابتدای دهه 90 و توجه به تولید، ارزش تولیدات منطقه آزاد چابهار با شيبي ملايم از سال93 رو به فزوني نهاد؛ چنانکه میزان ارزش توليدات منطقه آزاد چابهار كه در سال 93 تنها يك هزار و 240 ميليارد ريال بود، در سال 1398 به قریب 6 هزار میلیارد ریال رسید و در پایان 1401 از 23 هزار میلیارد ریال فراتر رفت. به بیانی دیگر تولیدات منظقه آزاد چابهار با ارزش 23 هزار و 240 میلیارد ریال در پایان سال 1401 رشدی 300 درصدی را نسبت به سال 1398 و رشدی یک هزار و 800 درصدی را نسبت به سال 1393 تجربه کرده است.

تولید صادارت‌گرا، کفه‌ای که در سال 1401 سنگین شد

از دیگر مصادیق رونق تولید در چابهار در سال 1401 پیشی گرفتن تولیدات صادراتی در چابهار بوده است. همانطور که پیشتر شرح آن رفت، مزیت چابهار در تولید، تمرکز بر تولید صادارت‌گراست. این مهم در سال 1401 در دستور کار قرار گرفت و نتایج عملیاتی آن، در گزارش‌های پایان سال مشهود است. چنانکه در سال 1401 صادارت چابهار به سرزمین اصلی (داخل کشور) به میزان 68 درصد نسبت به پایان سال 1400 کاهش داشته و در عین حال صادرات چابهار به خارج از کشور با افزایش 44 درصدی همراه بوده است. یافتن بازارهای مصرف در مقاصد خارجی همان نیروی محرکه‌ای است که می‌تواند اهداف رشد تولید در چابهار را محقق کند.

افزایش 218 درصدی اشتغال

و در پایان هم باید تاکید کرد که توسعه سرمايه‌گذاري و افزايش واحدهاي توليدي در منطقه آزاد چابهار، منجر به ايجاد فرصت‌هاي شغلي در تمام سطوح شده و افزایش 218 درصدی اشتغال در چابهار را به همراه داشته است. چنانکه اشتغالزایی واحدهای تولیدی از 1662 مورد در پایان 1400 به 5 هزار و 294 مورد در پایان 1401 رسیده است.